’Under the Sky of Damascus’ Review: Wstrząsające spojrzenie na życie syryjskich kobiet

Poczucie zagrożenia nawiedza Under the Sky of Damascus, otrzeźwiający dokument w reżyserii syryjskich filmowców Talala Derki, Heby Khaled i Ali Wajeeh.

Film rozpoczyna się mściwym wywiadem: Syryjska aktorka Sabah Al-Salem bierze długi haust papierosa, zanim opowie o tym, jak jej odmowa przespania się z wysokim rangą oficerem wojskowym wylądowała w więzieniu. Spogląda w dół na stół w jadalni, odpowiadając na delikatne sugestie swoich rozmówców. „Musieliście słyszeć o problemach, które napotkałam”, mówi w odpowiedzi na ich pytania.

Prowadzący wywiad – Farah i Souhir – odpowiadają skinieniem głowy. Tak, słyszeli o nadużyciach, z jakimi spotkała się Al-Salem. Wiedzą, że została porzucona przez przyjaciół z branży filmowej i zniknęła z życia publicznego. Rozumieją też, na poziomie osobistym, jak bardzo ich głęboko mizoginiczny kraj nie oferuje kobietom żadnej drogi ucieczki ani ratunku. Kiedy Al-Salem mówi, że „przeżywamy straszne doświadczenie”, co jest szczerą puentą jej ponurego świadectwa, Farah i Souhir mogą jedynie spotkać się ze zrozumieniem i milczeniem.

Wraz z przyjaciółkami Elianą, Inaną i Grace, Farah i Souhir postanowiły napisać i wystawić sztukę o doświadczeniach kobiet w Syrii. Aktorki zbierają świadectwa z Damaszku i okolic, rozmawiając z kobietami o nadużyciach, jakich doznają z rąk mężów, ojców, braci i wujków. Mają nadzieję, że te historie, które zostaną zebrane i zorganizowane w produkcję, rzucą odrobinę światła na przemoc patriarchatu.

Under the Sky of Damascus, który miał swoją premierę na festiwalu w Berlinie, jest kroniką procesu tworzenia tej sztuki przez aktorki. Jest to ostatni z syryjskiej trylogii stworzonej przez Derki. Poprzednie dwa filmy reżysera, Powrót do Homs i Ojcowie i synowie, skupiały się na mężczyznach z czasów wojny. Return to Homs śledził polityczną transformację Abdula Basseta Saroota, gwiazdy futbolu, który stał się rewolucjonistą, a Of Fathers and Sons obserwował radykalizację młodych mężczyzn. W Under the Sky of Damascus, Derki współpracuje ze swoim partnerem Khaledem, aby skupić się na często zapomnianym segmencie populacji.

Pięć aktorek jest głównymi bohaterkami tego dokumentu, który będzie miał międzykulturowy oddźwięk, ponieważ patriarchat nie zna granic. Spotykają się co tydzień w opuszczonym domu, który z miłością wyremontowały – usuwając gruz z rogów, dodając dekoracyjne dywaniki i krzesła – aby opracować strategię. Robią burzę mózgów na temat rodzajów wywiadów, które chcieliby zamieścić, debatują nad kierunkiem narracji i roztrząsają plusy i minusy podjęcia tego projektu. W kraju, w którym prawa kobiet są ograniczane, dążenie do prawdy jest niebezpieczne.

Ponieważ zarówno Derki, jak i Khaled przebywają na emigracji w Syrii, nawiązali współpracę z filmowcami z tego kraju, aby nakręcić materiał na miejscu. Obecność Khaleda jest wyczuwalna poprzez podkładanie głosu, w którym reżyserka wyjaśnia cel filmu i wspomina swoje własne doświadczenia z okresu dorastania w Syrii. Te interwencje początkowo wydają się dysonansowe – wręcz rozpraszające – ale w miarę jak dokument zmierza do szokującego punktu zwrotnego, ich cel staje się jaśniejszy.

Syryjska ekipa śledzi naszych bohaterów, gdy przemierzają miasto i przeprowadzają wywiady pomiędzy zmianami pracowników i w cieniu budynków. Z opowieści wyłaniają się schematy, które ujawniają przypadki nadużyć, przymusu i odwetu. Kobiety komunikują się za pomocą szeptów i ukradkowych spojrzeń. Podczas tych wywiadów, Pod niebem Damaszku porusza się w niespiesznym tempie. Karzące zeznania kobiet – z których wiele pozostaje anonimowych – są tylko na chwilę przerywane spojrzeniami na życie naszych bohaterów.

Nawet jeśli Under the Sky of Damascus przez większość czasu trwania filmu jest intymnym dokumentem obserwacyjnym, to jednak przewija się przez niego niepokój. Istnieje obawa, że kobiety należące do kolektywu naraziły się na niebezpieczeństwo. Istnieje obawa, że ich rozmówczynie zostaną ukarane za mówienie. Wywiady są obciążone presją niepożądanego odkrycia. Ten dokuczliwy niepokój przeradza się w większe, bardziej nieoczekiwane uczucie, gdy jedna z członkiń kolektywu nagle odchodzi.

Zostawia wiadomość głosową, powołując się na problemy rodzinne, ale ta historia nie zgadza się z tym, co wiedzą o niej kobiety, które przyjaźnią się od lat. Śledztwo prowadzi do zaskakujących rewelacji na temat nadużyć popełnionych przez członka ekipy filmowej. Derki, Khaled i Wajeeh radzą sobie z tą sytuacją z taką gracją, z jaką można sobie poradzić, gdy produkcja natrafia na kłopotliwą przeszkodę, ale o wiele ciekawsze są jej implikacje. Co się dzieje, gdy abstrakcje stają się rzeczywistością?

Under the Sky of Damascus jest zaangażowany w pytania, które zadaje i świadectwa, które podkreśla. Sztuka, nad którą pracowały kobiety, wydawała się być narzędziem służącym do podnoszenia świadomości, a ograniczenia tej metody stają się coraz bardziej widoczne, gdy dokument przenosi uwagę z tematów sztuki na doświadczenia pięciu aktorek związane z napaścią seksualną. Rozmowy, których jesteśmy świadkami, są intensywne emocjonalnie, okrężne, a momentami wręcz porażające. Sztuka ulega wykolejeniu, a rozpad grupy rodzi jeszcze więcej pytań. Dokument staje się więc zarówno dowodem postępu (kobiety czują się upoważnione do mówienia o tym), jak i świadectwem pracy, która wciąż pozostaje do wykonania.

Pozostajesz zastanawiając się nad rozwiązaniami na poziomie szczegółowym i życząc sobie, aby dokument był bardziej zorientowany wokół wielkiego odkrycia. W jaki sposób te kobiety powinny poradzić sobie z podobną przemocą, z jaką spotykają się bohaterowie ich sztuk? Jakie sieci – nawet podziemne – istnieją, by wspierać je i innych? I jak możemy zacząć wykorzystywać lekcje z Under the Sky of Damascus, aby stworzyć przyszłość, w której ucieczka i sprawiedliwość nie będą wydawać się tak odległe jak marzenia?