recenzja „Prawdziwego bólu”: Jesse Eisenberg i Kieran Culkin w filmie, który płynie od humoru do nieoczekiwanie poruszających miejsc

Jeśli pozostaniesz w pobliżu choćby przez część festiwalowych pytań i odpowiedzi z reżyserami po projekcji, czasami możesz odnieść wrażenie, że objaśniają film, który zamierzali nakręcić, a nie ten, który właśnie obejrzałeś. Ale Jesse Eisenberg jest niczym, jeśli nie hiper-artykułowany. Opisuje on istotę swojego drugiego filmu fabularnego, A Real Pain, jako rozważania na temat „epickiego bólu i bardziej współczesnego bólu” oraz tego, jak pogodzić ten drugi z czymś tak monumentalnym jak ludobójstwo lub trauma historyczna. Zaskakujące jest to, że udaje mu się to osiągnąć ze zręczną lekkością w często rozśmieszającym do łez filmie o dziwnej parze na wycieczce samochodowej, którego emocjonalna ściana zakrada się i porusza.

Spostrzegawczy scenariusz Eisenberga – zakorzeniony w historii jego rodziny – dzieli pewne obszary tematyczne z drugą sztuką multihyphenate, The Revisionist, w której zagrał na off-Broadwayu z Vanessą Redgrave w 2013 roku. Chodzi o konflikt Amerykanów zmagających się z własnymi problemami, nawet jeśli są one niewielkie, jednocześnie starając się pamiętać o karzących doświadczeniach przodków z kultur, które przeżyły traumę – film o Holokauście ze świeżą perspektywą.

Zwykle jestem przeciwny krytykom wstawiającym się do recenzji, ale i tak to zrobię. W żaden sposób nie chcę sugerować, że historia mojej rodziny jest porównywalna z historią potomków ocalałych z II wojny światowej. Ale moja pobożnie religijna katolicka matka, która zmarła w 2020 roku po drugiej stronie globu w kraju, którego granice były wówczas zamknięte w celu zwalczania pandemii, była klasyczną pianistką, która uwielbiała grać Chopina. Twórczość tego kompozytora jest głównym źródłem muzyki w A Real Pain, pięknie zagranej przez izraelsko-kanadyjskiego pianistę Tzvi Ereza.

W filmie, który zajmuje się między innymi dziedzictwem bólu, straty i cierpienia, utwory, które dorastałem słysząc jako szum w tle, uderzyły mnie mocno. Nigdy nie byłem mniej niż w pełni zanurzony w intymnych chwilach i delikatnych zmianach tonalnych filmu Eisenberga. Ale część mojego umysłu była również zajęta myślami o kobiecie, którą musiałem opłakiwać z dużej odległości, i o życiu, które prowadziła – zwykłej egzystencji z jej częścią trudności i nagród, choć być może rzadko tak satysfakcjonującej, jak na to zasługiwała.

Twórca filmowy musi wykazać się emocjonalną przenikliwością i hojnością ducha, aby wydobyć bolesną historię, zapewniając jednocześnie subtelne ścieżki dostępu dla widzów z zupełnie innych środowisk. Uznając uniwersalność swoich tematów, Eisenberg robi to z uduchowioną dojrzałością.

Scenarzysta i reżyser wciela się w rolę nowojorczyka Davida, umiarkowanie spiętego, ale odnoszącego sukcesy sprzedawcy reklam cyfrowych z piękną żoną i uroczym młodym synem. Miesiące po śmierci swojej babci, która cudem przeżyła internowanie w obozie koncentracyjnym, wyemigrowała do USA i odbudowała wspaniałe życie, David finansuje podróż do jej ojczyzny, Polski, dla siebie i swojego kuzyna Benji’ego (Kieran Culkin), który ją uwielbiał. David i Benji byli kiedyś blisko, ale oddalili się od siebie, nie tylko dlatego, że Benji wyprowadził się z miasta.

Dynamika między kuzynami o biegunowo przeciwnych charakterach jest doskonale ukazana w zabawnych scenach na lotnisku. David jest nerwowym typem, lekko neurotycznym i musi mieć kontrolę nad każdą sytuacją. Benji to ekstrawertyk bez filtrów, który odmawia autocenzury nawet nieodpowiednich komentarzy. Obaj aktorzy są wspaniali, ale Culkin jest po prostu zachwycający. Nie mógł wybrać lepszej roli, aby pokazać swój wachlarz możliwości po Sukcesji, szczególnie w miarę postępu fabuły i większej ekspozycji na melancholijną stronę Benji’ego.

Trasa kuzynów rozpoczyna się od spotkania grupy wycieczkowej w Warszawie, a następnie przez tydzień spędzają czas w malowniczym historycznym Lublinie, a następnie odwiedzają obóz koncentracyjny na Majdanku. Na ostatnie dwa dni David i Benji udadzą się do domu, w którym ich babcia mieszkała przed wyjazdem z Polski. (Sceny te kręcone są przed domem, który kiedyś należał do krewnych Eisenberga)

Wycieczka jest dostosowana specjalnie dla żydowskich Amerykanów, chociaż brytyjski przewodnik James (Will Sharpe), badacz historii Oksfordu, sztywno podkreśla, że „nie jest Żydem, ale ma obsesję na punkcie żydowskich doświadczeń” Spotkanie i powitanie służy jako wnikliwy sposób na przedstawienie różnych postaci, które tworzą małą grupę. Należą do nich rozwódka Marcia (Jennifer Grey), starsza para Diane (Liza Sadovy) i Mark (Daniel Oreskes, który pojawił się również w The Revisionist) oraz Eloge (Kurt Egyiawan), który uciekł z ludobójstwa w Rwandzie, a później przeszedł na judaizm.

Interakcje Benji’ego z nimi wszystkimi są przezabawne właśnie dlatego, że jest tak obojętny na wszelkie niezręczności. Postać wydaje się być zaprojektowana tak, by zawstydzać Davida i drażnić wszystkich innych. Ale od pierwszego dnia, kiedy zaczyna przybierać bojowe pozy do zdjęć przed pomnikiem powstańców warszawskich, a potem po kolei wciąga na pokład pozostałych, staje się jasne, że jego funkcja będzie bardziej złożona.

Posiadanie takiego żywego ognia na trasie, która może być wyzwalająca, ale także służyć jako celebracja ludzkiej odporności, zmienia dynamikę grupy, a nawet ma wpływ na Jamesa.

Zewnętrzny wygląd Benji’ego jest nienaganny – ma paczkę trawki wysłaną z Nowego Jorku do ich warszawskiego hotelu – ale nigdy nie zastanawia się nad odwiedzanymi miejscami i ich historycznym znaczeniem. To może wybuchnąć nagłą zmianą nastroju, jak jego etyczny problem z Żydami podróżującymi w pierwszej klasie w pociągu międzymiastowym, kiedy ich przodkowie byliby stłoczeni w ostatnim wagonie. Nie objawia się to świętoszkowato, ale jako prawdziwy wewnętrzny konflikt. „Ludzie nie mogą być szczęśliwi przez cały czas”, mówi Davidowi w obronie swojego wybuchu.

W innej wspaniałej scenie przerywa Jamesowi w połowie strumienia, aby zakwestionować „ciągłą falę statystyk”, gdy przewodnik przedstawia kontekst historyczny na cmentarzu żydowskim. Skutkuje to szybkim resetem, który daje jeden z wielu przejmujących przerywników. Podczas gdy wszyscy są wstrząśnięci wizytą na Majdanku w ostatnim dniu wycieczki kuzynów, Benji jest nią zdruzgotany. Ale jego nastrój natychmiast poprawiają miłe słowa pożegnania od Jamesa, granego z prawdziwą wrażliwością przez Sharpe’a, który pokazuje inny zestaw umiejętności niż jego praca w drugim sezonie The White Lotus.

Powracająca na ekran Grey ma również swoje momenty jako członkini grupy, która nawiązuje najbardziej zaskakującą więź z Benjim. Kiedy mówi, że jej córka wyszła za mąż za bardzo bogatego mężczyznę i nie wydaje się już zdolna do prawdziwej rozmowy, Benji odpowiada: „Tak, pieniądze są jak pieprzona heroina dla nudnych ludzi” Cała obsada jest solidna, ale Egyiawan zasługuje na szczególne wyróżnienie jako ktoś zawsze słuchający, obserwujący, gotowy do okazywania ciepła i współczucia w zupełnie inny sposób niż urodzeni i wychowani Amerykanie.

Oczywiście głównym wątkiem są zmieniające się relacje między Davidem i Benjim, z częstą irytacją, a nawet złością tego pierwszego, często w konflikcie z jego dozgonnym uczuciem do kuzyna. Ujawnienie niepokojącego incydentu z niedawnej przeszłości Benji’ego jest potraktowane z wdziękiem, a nie z sentymentem. A ewoluujące napięcie między nimi dochodzi do szczytu w uroczej scenie, w której dzielą się jointem na dachu hotelu. David przyznaje, że zazdrości Benji’emu jego naturalnego uroku, ale także, że denerwuje go sposób, w jaki jego kuzyn nagle wyłącza go bez ostrzeżenia: „Rozświetlasz pokój, a potem srasz na wszystko w środku”

Autor zdjęć Michał Dymek, który nakręcił odurzające wizualnie EO Jerzego Skolimowskiego , z wdziękiem przechodzi od eleganckich kompozycji miejskich scenerii do rozległych, zielonych terenów wiejskich w drodze do starego domu babci kuzyna. Ta zmiana wydaje się również cementować nowe porozumienie między nimi, które rozbrzmiewa przez zakończenie ich pielgrzymki i wzruszające pożegnanie na lotnisku w Nowym Jorku.

Pierwszy film fabularny Eisenberga jako reżysera, When You Finish Saving the World, spotkał się z mieszanym przyjęciem, ale był obiecujący. W A Real Pain wykazuje się nienaganną oceną i wielką umiejętnością równoważenia sardonicznego dowcipu z przeszywającą powagą w filmie pełnym uczuć, w którym żadna emocja nie jest niezasłużona.